PHP ծրագրավորում՝ Սկսնակների և Մասնագետների Համապարփակ Ուղեցույց + XAMPP և Փոքր Նախագիծ

Ներածություն — ինչու՞ PHP-ը դեռ կարևոր է 2025-ին

PHP-ը մնում է աշխարհի ամենատարածված backend ծրագրավորման լեզուներից մեկը, որը օգտագործվում է միլիոնավոր կայքեր և վեբ հավելվածների համար, ներառյալ՝ WordPress, Facebook-ի հին ճարտարապետությունը և Wikipedia։ Թեև շուկայում առկա են նոր տեխնոլոգիաներ՝ Node.js, Python, Go, PHP-ը շարունակում է մնալ արագ, հուսալի, մատչելի և լայնորեն ընդունված լուծում, հատկապես բիզնես կայքերի և միջին ու մեծ նախագծերի համար։

Ինչու կարևոր է PHP-ը այսօր՝ 2025-ին:

• 2025-ին ինտերնետի ավելի քան 78%-ը դեռ PHP-ի վրա է աշխատում
• WordPress-ի ամբողջ էկոհամակարգը (հարյուր տոկոս) օգտագործում է PHP
• Laravel, Symfony և այլ framework-ներ ապահովում են օգտագործելիություն, արագություն և անվտանգության բարձր մակարդակ
• PHP 8.3-ը առաջարկում է մաքուր, օպտիմիզացված և շատ արագ կատարման միջավայր

Այս հոդվածում դուք կսովորեք՝

1. PHP-ի հիմունքները և Syntax-ը
2. Ինչու է PHP-ը կարևոր և որտեղ կիրառելի
3. Ինչպես տեղադրել PHP/XAMPP և աշխատել Localhost-ում
4. Ինչպես գրել առաջին PHP ծրագիրը՝ քայլ առ քայլ
5. Փոքր իրական նախագիծ՝ Mini Contact Form
6. PHP-ի հիմնարար և առաջադեմ հասկացությունները
7. PHP + MySQL ինտեգրացիան և տվյալների պահպանումը
8. Արդյունավետ ծրագրավորման հմտություններ և անվտանգության պրակտիկաներ
9. Որտեղ և ինչպես շարունակել PHP-ի խորացված ուսուցումը

Ի՞նչ է PHP-ը և Նրա Հատկությունները

PHP (Hypertext Preprocessor) սերվերային ծրագրավորման լեզու է, որն օգտագործվում է դինամիկ կայքեր և վեբ հավելվածներ ստեղծելու համար։ PHP-ը մեկնաբանվող (interpreted) լեզու է. այսինքն՝ սերվերը կարդում և կատարում է կոդը նախքան այն ուղարկելը օգտատիրոջ բրաուզերին։

PHP-ի հիմնական հատկությունները՝

1. Սերվերային աշխատանք

• PHP կոդը կատարվում է սերվերի վրա, ուստի արդյունքը օգտատիրոջ բրաուզերում միշտ նախապես մշակված է։
• Օրինակ, կարող ենք ստեղծել դինամիկ էջեր, որոնք ցույց են տալիս տվյալներ տվյալների բազայից կամ API-ից:

2. HTML և JSON գեներացում

• PHP-ն հեշտությամբ ստեղծում է HTML էջեր և JSON կամ API պատասխաններ, որոնք օգտագործվում են մոբայլ կամ վեբ հավելվածներում:
• Օրինակ՝

3. Տվյալների բազաների ինտեգրացիա

• PHP-ը հիանալի կերպով աշխատում է MySQL, MariaDB, PostgreSQL և այլ SQL բազաների հետ:
• Դրանով կարելի է ստեղծել կայքերի համար դինամիկ համակարգեր՝ օգտագործողի տվյալների պահպանմամբ:

4. Մատչելիություն սկսնակների համար

• Բազմաթիվ օնլայն դասընթացներ և tutorial-ներ առկա են, սկսնակները կարող են շատ արագ հասնել արդյունքի:

5. Արագություն և հուսալիություն

• PHP 8.3-ը ներառում է Just-In-Time (JIT) compiler և օպտիմիզացված execution, ինչը ապահովում է շատ արագ կատարման միջավայր:

PHP 2025 — ինչու այն դեռ առաջնային է

Չնայած այն կարծիքներին, թե «PHP-ը հնացել է» կամ «ժամանակակից չէ», իրական վիճակագրությունը ցույց է տալիս հակառակը:

• 2025-ին ինտերնետի 78%-ը աշխատում է PHP-ի վրա
• WordPress կայքերի 100%-ը օգտագործում է PHP
• Laravel-ը շարունակում է մնալ ամենահայտնի backend framework
• PHP 8.3-ը առաջարկում է բարձր կատարողականություն, անվտանգության նորարարություններ և արդիականություն

Օրինակ՝ PHP + MySQL ինտեգրացիայի միջոցով կարելի է ստեղծել բազային driven կայքեր, e-commerce համակարգեր, բլոգներ և սոցիալական հավելվածներ:

• Այս կոդը կարդում է օգտատերերի անունները տվյալների բազայից և ցուցադրում դրանք HTML էջում:

🟦 PHP-ի ուժեղ կողմերը (Advantages)

1. Սովորելը հեշտ է – սկսնակներն արագ կարող են ստեղծել առաջին կայքը:
2. Տեղադրումը արագ է – XAMPP/WAMP միջավայրով տեղադրում և տեղական փորձարկում շատ արագ է:
3. Ազդեցիկ համայնք (Community) – Stack Overflow, GitHub և բազմաթիվ ֆորումներ:
4. Բարձրակարգ Framework-ներ – Laravel, Symfony, CakePHP. Կարող են ստեղծել enterprise մակարդակի ծրագրեր:
5. Տվյալների բազաների ինտեգրումը հեշտ է – MySQL, PostgreSQL, SQLite, MongoDB:
6. Hosting-ի արժեքը շատ ցածր է – Shared hosting կամ VPS-ով սկսնակները հեշտությամբ տեղադրում են կայքերը:

🆚 PHP vs Node.js

Հատկանիշ PHP Node.js Սովորելու դժվարություն Շատ հեշտ Միջին Արագություն PHP 8.2–8.3 շատ բարձր Բարձր Hosting Էժան Թանկ Community Ընդարձակ Ընդարձակ Տարածվածություն կայքերում 78% 3% Framework Laravel, Symfony Express, Nest

Պարզ ձևակերպում:

• PHP – արագ, էժան, կայուն backend
• Node.js – real-time հավելվածներ, chat, collaboration tools

Ինչ է պետք PHP-ով ծրագրավորում սկսելու համար

PHP սովորելն իրականում շատ պարզ է, բայց ձեզ անհրաժեշտ է տեղական միջավայր (Local Environment)՝ կոդը տեղում փորձարկելու համար։

1. XAMPP / WAMP / MAMP

XAMPP ամենատարածված փաթեթն է՝ ներառելով.

• PHP interpreter
• Apache Server
• MySQL Database

Բեռնել և տեղադրել XAMPP՝

1. Գնացեք https://www.apachefriends.org/index.html
2. Ընտրեք ձեր օպերացիոն համակարգը (Windows / macOS / Linux)
3. Ներբեռնեք և գործարկեք տեղադրիչը
4. Ընտրեք բոլոր բաղադրիչները և անցեք Next → Next → Install
5. Ավարտվելուց հետո բացեք XAMPP Control Panel և սկսեք Apache և MySQL

🔹 Ընկերական նշում – Mac օգտագործողների համար կարող է ավելի հարմար լինել MAMP

2. Կոդի խմբագիր (Code Editor)

• VS Code ամենալավն է սկսնակների և պրոֆեսիոնալների համար
• Հավելյալ Plugin-ներ՝ PHP Intelephense, PHP Debug

2. Փաստաթղթապանակի կառուցվածք

XAMPP-ում աշխատում ենք՝

C:/xampp/htdocs/myproject/

• myproject – ձեր նախագիծը
• index.php, form.php, submit.php և այլ ֆայլեր այստեղ կտեղադրվեն

🖥 Ինչպես գրել առաջին PHP ծրագիրը

index.php

Բացեք ձեր բրաուզերը՝

http://localhost/myproject/

Դուք կտեսնեք հետևյալ արտացոլումը՝

Բարև աշխարհ, սա իմ առաջին PHP ծրագիրն է!

🔹 Սա ամենապարզ օրինակն է, բայց ցույց է տալիս, թե ինչպես PHP-ը աշխատում է սերվերի վրա:

Փոքր նախագիծ՝ PHP Contact Form + Validation

Այս նախագծում մենք պատրաստում ենք Mini Contact Form, որը թույլ է տալիս օգտատերերին ուղարկել տվյալներ, ստուգել դրանք և ցուցադրել արդյունքները:

1. form.php

<form action="submit.php" method="POST">
    <input type="text" name="name" placeholder="Անուն" required><br><br>
    <input type="email" name="email" placeholder="Email" required><br><br>
    <textarea name="message" placeholder="Հաղորդագրություն" required></textarea><br><br>
    <button type="submit">Ուղարկել</button>
</form>

• action="submit.php" – տվյալները կուղարկվեն submit.php ֆայլին
• required – ապահովում է, որ ֆորման լրացված լինի

2. submit.php

<?php
$name = $_POST['name'];
$email = $_POST['email'];
$message = $_POST['message'];

// Simple Validation
if(empty($name) || empty($email) || empty($message)){
    echo "<p>Խնդրում ենք լրացնել բոլոր դաշտերը։</p>";
    exit;
}

// Display the submitted data
echo "<h2>Շնորհակալություն, $name!</h2>";
echo "<p>Ձեր հաղորդագրությունը ստացվել է։</p>";
echo "<p><strong>Email:</strong> $email</p>";
echo "<p><strong>Message:</strong> $message</p>";
?>

• Ստուգում ենք, որ բոլոր դաշտերը լրացված են
• Արդյունքը ցուցադրում ենք օգտագործողին

Բացեք՝

http://localhost/myproject/form.php

Եւ պատրաստ է. Դուք արդեն ունեք աշխատող PHP Contact Form!

Կարևոր PHP հասկացություններ (Հիմնական և առաջադեմ)

1. Փոփոխականներ (Variables)

PHP-ում փոփոխականները սկսվում են $ նշանով:

<?php
$name = "Arman";
$age = 25;
$isStudent = true;

echo "Անունը՝ $name, Տարիքը՝ $age";
?>

Հատկապես կարևոր է type-awareness-ը (PHP 8-ից սկսած stricter typing աջակցվում է)

Dynamic typing՝ կարող է փոխվել type runtime-ում

2. Ֆունկցիաներ (Functions)

Ֆունկցիաները թույլ են տալիս կոդը կազմակերպել և վերօգտագործել:

<?php
function greet($name) {
    return "Բարև " . $name . "!";
}

echo greet("Arman");
?>

• Կարելի է օգտագործել parameters և return values
• Աջակցում է default values, variadic arguments և type hints

3. Օպերատորներ (Operators)

• Արժեքներ հաշվելու համար: +, -, *, /, %
• Comparison operators: ==, ===, !=, <, >
• Logical operators: &&, ||, !

4. Պայմաններ (Conditionals)

<?php
if ($age > 18) {
    echo "Մեծահասակ";
} else {
    echo "Փոքրահասակ";
}
?>

• Կարող է օգտագործել if-elseif-else, switch
• Բարդ տրամաբանական checks հնարավոր են

5. Ցիկլեր (Loops)

<?php
for ($i = 1; $i <= 10; $i++) {
    echo $i . "<br>";
}

$colors = ["red", "green", "blue"];
foreach ($colors as $color) {
    echo $color . "<br>";
}
?>

• for, while, foreach
• Մատչելի և պարզ օգտագործման համար

6. Arrays և Associative Arrays

<?php
$fruits = ["apple", "banana", "orange"];
echo $fruits[1]; // banana

$user = [
    "name" => "Arman",
    "age" => 25
];
echo $user["name"]; // Arman
?>

• PHP-ում arrays շատ հզոր են, աջակցում են multi-dimensional arrays

7. OOP (Object-Oriented Programming) PHP-ում

<?php
class User {
    public $name;
    public $age;

    function __construct($name, $age){
        $this->name = $name;
        $this->age = $age;
    }

    function greet() {
        return "Բարև, " . $this->name;
    }
}

$user = new User("Arman", 25);
echo $user->greet();
?>

• Classes, Objects, Inheritance, Interfaces, Traits
• PHP 8.x fully supports modern OOP patterns

8. PHP + MySQL ինտեգրացիա

MySQLi օրինակ՝ տվյալների կարդում

<?php
$conn = new mysqli("localhost", "root", "", "testdb");
if ($conn->connect_error) {
    die("Connection failed: " . $conn->connect_error);
}

$result = $conn->query("SELECT * FROM users");
while($row = $result->fetch_assoc()){
    echo $row['name'] . "<br>";
}
$conn->close();
?>

PDO օրինակ՝ անվտանգ հարցումներ

<?php
$pdo = new PDO("mysql:host=localhost;dbname=testdb", "root", "");
$stmt = $pdo->prepare("SELECT * FROM users WHERE age > ?");
$stmt->execute([18]);
$users = $stmt->fetchAll();
foreach($users as $user){
    echo $user['name'] . "<br>";
}
?>

• PDO ապահովում է prepared statements, SQL Injection պաշտպանություն

Անվտանգություն և Best Practices

1. Input Validation – ստուգել և մաքրել բոլոր տվյալները:
2. Escape Output – htmlspecialchars() կամ htmlentities() օգտագործել:
3. Prepared Statements – PDO կամ MySQLi՝ SQL Injection պաշտպանություն:
4. File Upload Security – ստուգել MIME type, չափը, և պահեստավորել անվտանգ path-ում:
5. Session Management – session_start(), secure cookies, regenerate session IDs:

Այս մոտեցումները անհրաժեշտ են, որպեսզի սկսնակները կարողանան ավելի անվտանգ և պրոֆեսիոնալ կայքեր ստեղծել:

PHP-ի թերությունները (Disadvantages / Limitations)

Չնայած PHP-ը շատ ուժեղ կողմեր ունի, այնուամենայնիվ ունի որոշ թերություններ, որոնց մասին լավ է իմանալ՝ հիմնականում պրոֆեսիոնալ և մեծ նախագծերում:

1. Անկանոն Syntax և տարբեր ոճեր

• PHP-ի ֆունկցիաների անունները երբեմն ունեն underscore, երբեմն՝ ոչ
• Որոշ ֆունկցիաների պարամետրերի հերթականությունը ոչ լոգիկական է
• Array և string ֆունկցիաները չունեն միասնական naming convention

Սկզբնական ծրագրավորողների համար կարող է շփոթեցնող լինել:

2. Պակաս խորը OOP հնարավորություններ (համեմատ Python, Java, C#)

• PHP-ն ունի OOP աջակցություն, բայց enterprise մակարդակի խիստ OOP նախագծերի համար մեկի լեզուներից թույլ է համարվում (առանց framework):
• Symfony կամ Laravel framework-ների հետ հնարավոր է լուծել այս սահմանափակումները:

3. Dependency Management

• Composer-ը անհրաժեշտ է մեծ նախագծերում, բայց սկսնակների համար օգտագործումը կարող է դժվար լինել:
• Version conflicts և command-line անհրաժեշտություն:

4. Հին Framework-ներ և նախագծերի խառն էկոհամակարգ

• PHP համայնքում շատ հին նախագծեր դեռ աշխատում են PHP 5 կամ ավելի ցածր:
• Սկսնակները հաճախ չեն կարողանում արագ տարբերակել արդիական և հնացած codebase-ը:

5. Real-time հավելվածների սահմանափակում

• Chat, live collaboration, game server logic, streaming
• Node.js, Go, Rust ավելի հարմար են real-time սերվերային հավելվածների համար

6. Performance tuning պահանջում է փորձ

PHP 8-ը արագ է, բայց անփորձ ծրագրավորողը կարող է համակարգը դանդաղեցնել՝

• անարդյունավետ տվյալների բազայի հարցումներ
• սխալ memory management
• ոչ օպտիմիզացված session և cache

7. Անվտանգության ռիսկեր

• Սկզբնական օգտագործողներն հաճախ բաց թողնում են validation, prepared statements, escaping:
• SQL Injection, XSS, CSRF, File upload vulnerabilities հնարավոր են

Խորհուրդ: նոր başlayan ծրագրավորողները պետք է սովորեն սկզբից մինչև առաջադեմ անվտանգության պրակտիկաները:

Փորձառու ծրագրավորողների խորհուրդներ մեծ նախագծերի համար

• Արժեքավոր է օգտագործել նորագույն PHP 8.3+
• Framework ընտրություն – Laravel, Symfony. Դա ապահովում է OOP, security, scalability
• DevOps & Deployment Practices – staging, production, CI/CD
• Composer dependency management – բոլոր dependencies թարմ պահել
• Security Practices – validation, prepared statements, session security
• Code Standards & Testing – PSR standards, PHPUnit tests

📚 Որտեղ և ինչպես շարունակել PHP-ի խորացված ուսուցումը

1. Framework-ներ

• Laravel: Advanced backend applications
• Symfony: Enterprise-grade projects

2 .REST API / GraphQL պատրաստում

3. Authentication & Authorization 4. PDO / MySQLi և Security Best Practices 5. MVC Design Pattern 6. OOP PHP — Advanced Concepts Traits, Namespaces, Interfaces, Abstract Classes

7.Composer & Package Management Third-party libraries integration

8.Testing & Debugging PHPUnit, Xdebug

9.Front-end integration PHP + JS frameworks: Vue, React, Angular

Եզրափակում

PHP-ը 2025-ին էլ շարունակում է մնալ արագ, մատչելի, հուսալի, և լայնորեն ընդունված backend լուծում:

• Սկսնակների համար հեշտ է սովորելը
• Լայն էկոհամակարգ՝ framework-ներով, plugin-ներով և community-ով
• Ընթացիկ security, performance և OOP նորարարությունները ապահովում են պրոֆեսիոնալ ծրագրավորման հնարավորություններ

Այս հոդվածով դուք սովորեցիք՝

✔ Ինչ է PHP-ը և նրա հիմնական հատկությունները ✔ Ինչու PHP-ը կարևոր է 2025-ին ✔ Ինչպես տեղադրել և օգտագործել XAMPP / WAMP ✔ Ինչպես գրել առաջին ծրագիրը և փոքր իրական նախագիծ ✔ PHP-ի հիմնարար և առաջադեմ հասկացությունները ✔ MySQL ինտեգրացիան և անվտանգության պրակտիկաները ✔ PHP-ի թերությունները և ինչպես դրանց լուծել մեծ նախագծերում ✔ Որտեղ շարունակել PHP-ի խորացված ուսուցումը